Winterse kansen door opwarming in stratosfeer

Wordt het nog koud deze winter? De langetermijnverwachtingen voor de winter krijgen steeds meer aandacht. Veel Nederlanders kijken reikhalzend uit naar schaatsweer. De aandacht voor die verwachtingen is nu nog sterker, omdat boven de Noordpool een plotselinge stratosferische opwarming plaatsvond - een gebeurtenis die kan leiden tot winterweer bij ons in de anderhalve maand erna.

Minder sterke westenwinden

Een plotselinge stratosferische opwarming zoals die van begin deze maand (figuur 1) verstoort de poolwervel op grote hoogte zoals hier uitgelegd. Zie ook deze video van de Britse collega’s van het MetOffice. De opwarming op grote hoogte zorgt ervoor dat de atmosfeer op leefniveau iets beter voorspelbaar wordt. Anders gezegd: in de maand tot anderhalve maand na de plotselinge opwarming kiest de atmosfeer vaker voor een weerpatroon met relatief hoge druk bij IJsland en relatief lage druk bij Portugal. Dit weerpatroon geeft in Nederland meer kans op wind uit de koude hoek. Weermodellen zijn in zo’n situatie op grote schaal betrouwbaarder dan gemiddeld. Dit hoeft echter niet te gelden voor lokale verwachtingen, zoals de temperatuur in Nederland.

Eerste koude-uitbraken

Een plotselinge stratosferische opwarming is een natuurlijk fenomeen dat gemiddeld twee op de drie winters optreed. Indien de westenwinden verzwakken na deze opwarming op grote hoogte neemt de kans op koude-uitbraken aan de grond toe. De koude blijft dan niet meer gevangen boven de Noordpool, maar kan uitstromen richting gematigde breedten. Tot nu toe zijn vooral Scandinavië en Siberië aan de beurt geweest.

Minder heftige koude-uitbraken door klimaatverandering

Koude-uitbraken zullen in de toekomst steeds minder koud worden door klimaatverandering. Dit komt niet doordat het aantal plotselinge opwarmingen op grote hoogte verandert; daar is geen overtuigend bewijs voor. Veel waarschijnlijker komt het doordat de poolgebieden zeer snel opwarmen door klimaatverandering. Dit zorgt ervoor dat, bij een aanvoer van lucht uit de poolgebieden, deze lucht tegenwoordig en in de toekomst veel minder koud is dan tientallen jaren geleden. Oftewel: zelfs al komt er een koude-uitbraak uit het hoge noorden, dan nog zal de lucht in de toekomst gemiddeld een stuk minder koud zijn dan vroeger. Dat leidt vervolgens tot minder extreme koude in Nederland.

Wordt het zoals in 2018 of 2019, of nog anders?

De vraag die nu bij velen leeft is of het dankzij de plotselinge stratosferische opwarming deze winter nog koud wordt in Nederland. In februari 2018 en januari 2019 was er ook sprake van een plotselinge stratosferische opwarming. Waar er na de plotselinge opwarming in 2018 schaatspret volgde in maart, bleef het begin 2019 vrij stil wat betreft winterweer. In 2020 was er geen plotselinge stratosferische opwarming. In 2019 ontstond al snel weer een sterke westelijke stroming, veel krachtiger dan in 2018, zie figuur 2. Kortom: een plotselinge stratosferische opwarming biedt wel kans maar geen garantie op winterweer in Nederland.

De komende week blijft de westelijke stroming waarschijnlijk iets zwakker dan normaal. Of dat daarna ook zo blijft, en er daarmee een grotere kans blijft op koude-uitbraken, is nog even afwachten.

 

KNMI-klimaatbericht door Lars van Galen en Michiel van Weele